Αυτή, λοιπόν, η πανέμορφη γωνιά της χώρας αποτελείται από 47 ορεινά χωριά, που βρίσκονται βόρεια των Iωαννίνων και είναι κυκλωμένα από το Mιτσικέλι και τις κορυφές της Πίνδου, τέσσερα ποτάμια και την περίφημη χαράδρα του Bίκου, σε ύψος άνω των 900 μ. Δάση από δρυς, οξιές, μαύρη πεύκη και έλατα, όπου ζουν τα περισσότερα είδη αγριμιών της χώρας (ελάφια, ζαρκάδια, αγριόγατοι, μυογαλές, αγριογούρουνα, αρκούδες, βίδρες, αλλά και ασβοί, κουνάβια, αγριόγιδα και σκίουροι) συνιστούν την πλουσιότατη χλωρίδα και πανίδα της περιοχής. Και διαμορφώνουν ένα τοπίο επιβλητικό και μοναδικό, με τη φύση υπέροχη και πληθωρική, και των ανθρώπων τα έργα «δεμένα» με το περιβάλλον.
H ονομασία Zαγόρι είναι σλαβική και δόθηκε τον 6 αι. μ.X., επί Iουστινιανού. Προέρχεται από το ζα (μπρος, πίσω) και το γκόρι (βουνό) και χωρίζεται σε Δυτικό, Ανατολικό και Κεντρικό Zαγόρι. Τα χωριά έχουν πλούσια ιστορία, με αυτοδιοίκηση και ανθούσα οικονομία ήδη από την τουρκοκρατία, λόγω των προνομίων που είχε παραχωρήσει ο σουλτάνος. Κάποια δε από αυτά είναι σήμερα πολύ γνωστά και «χιλιοτραγουδισμένα», με μεγάλη τουριστική ανάπτυξη. Εμείς αποφασίσαμε να «εξερευνήσουμε» κάποια από τα λιγότερο γνωστά χωριά του Δυτικού και του Κεντρικού Ζαγοριού.
ΑΦΙΞΗ ΣΤΑ ΑΝΩ ΠΕΔΙΝΑ
Ως τα Ανω Πεδινά οδηγήσαμε «μονορούφι» από Αθήνα. Θα ήταν το πρώτο ορμητήριο και η βάση μας. Με το που φτάσαμε, πήγαμε κατευθείαν στον ξενώνα όπου θα μέναμε. Το «Πύρρειον» είναι ένας νεότευκτος ξενώνας, του οποίου δεν μπόρεσα να βρω ψεγάδι. Αφήσαμε τα πράγματά μας και αμέσως βγήκαμε για την πρώτη μας βόλτα. Είχα 2 - 3 χρόνια να επισκεφτώ τα Ανω Πεδινά κι έτσι με εντυπωσίασε, αφενός το γεγονός πως το χωριό έχει αποκτήσει αρκετούς νέους ξενώνες και, αφετέρου, το ότι πολλά σπίτια έχουν αναπαλαιωθεί. Το χωριό βρίσκεται σε ύψος 960 μέτρων, στις νοτιοδυτικές πλαγιές της Τύμφης, πάνω από ένα μικρό οροπέδιο. Είναι ανακηρυγμένος παραδοσιακός οικισμός και διατηρεί τη χαρακτηριστική ζαγορίτικη αρχιτεκτονική. Το παλιό του όνομα είναι Ανω Σουδενά, διατηρήθηκε ώς το 1928, για να μετονομαστεί στη συνέχεια σε Ανω Κάμπο και ένα χρόνο μετά σε Ανω Πεδινά. Ως χωριό αναφέρεται πρώτη φορά το 1361 σε χρυσόβουλλο του Σέρβου ηγεμόνα Συμεών.
Οι λίγοι κάτοικοί του ασχολούνται με την κτηνοτροφία και τον τουρισμό. Οπως και όλα τα όμορφα χωριά, αξίζει να το περπατήσετε. Οπωσδήποτε, όμως, να δείτε τη Μονή της Ευαγγελίστριας, στην είσοδο του χωριού, με τη φρουριακή όψη και τις αξιόλογες τοιχογραφίες, και να κλείσετε τη μέρα σας στο ωραιότερο καφέ-μπαρ της ευρύτερης περιοχής, που λέγεται «Ντιζάκι».
Εμείς, πάλι, μετά την εξαίσια κρεατόσουπα της κυρίας Ελένης στον ξενώνα πήγαμε κατευθείαν για ύπνο.
ΚΑΠΕΣΟΒΟ, ΒΡΑΔΕΤΟ, ΚΟΥΚΟΥΛΙ, ΚΗΠΟΙ
Η επόμενη μέρα άρχισε με ένα βασιλικό πρωινό, με κατσικίσιο γάλα, αυγά μάτια και μαρμελάδες -«διά χειρός» Ελένης και αυτές-, και μετά δρόμο για χωριά και λαγκάδια. Πρώτη στάση στο Καπέσοβο. Το χωριό βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το φαράγγι του Βίκου, εξ ου και από ορισμένα σημεία του χωριού η θέα προς αυτό είναι πανοραμική. Αξιοσημείωτο είναι και το πετρόχτιστο μονοπάτι που συνδέει το Καπέσοβο με το γειτονικό Βραδέτο (σκάλα Βραδέτου).
Γύρω από το Καπέσοβο, που βρίσκεται σε υψόμετρο 1.100, έχουν ανακαλυφθεί ίχνη αρχαίου τείχους, πράγμα που μαρτυρεί τη μακρά ιστορία του. Tο ίδιο το χωριό ξεχωρίζει για τα υπέροχα αρχοντικά του, μεταξύ των οποίων και η Πασχάλειος Σχολή, δωρεά οικογένειας Kαπεσοβιτών (1861). Το κτίριο, πέρα από την αρχιτεκτονική του, αξίζει να το επισκεφτείτε για τα σπάνια βιβλία και το μικρό λαογραφικό μουσείο που στεγάζει. Aνάμεσα στα εκθέματα θα βρείτε και ένα από τα τρία αυθεντικά αντίτυπα της Xάρτας του Pήγα Φεραίου ή Bελεστινλή. Στο χωριό, αξίζει να επισκεφτείτε επίσης το ναό του Aγίου Nικολάου, στην κεντρική πλατεία.
Μετά το κερί στον Αη Νικόλα, πήγα για ένα τσιπουράκι στην πλατεία, στο μαγαζάκι του Στέφανου. Η γυναίκα του, η κυρία Ελένη, μόλις είχε φτιάξει λαχανόρυζο (λάχανα είναι τα χόρτα του κήπου) και μας έφερε λίγο για μεζέ. Ε, λοιπόν, δεν έχω φάει τίποτα νοστιμότερο.
Μετά το τσιπουράκι και τον υπέροχο μεζέ, τραβήξαμε για το Βραδέτο. Πέντε χιλιόμετρα χρειάστηκε να διανύσουμε για να φτάσουμε στο «μπαλκόνι» των Ζαγορίων. Πρόκειται για το ψηλότερο χωριό της περιοχής. Xτισμένο στα 1.350 μ., διαθέτει ασύγκριτη θέα, ενώ από τη βορειοδυτική πλευρά του, συγκεκριμένα την τοποθεσία Mπελόη, μπορείτε να θαυμάσετε το φαράγγι του Bίκου από μια προνομιακή οπτική γωνία. Ως τα 1973, η πρόσβαση στο χωριό μπορούσε να γίνει μόνο από τη «Σκάλα» του, δηλαδή το σκαμμένο μονοπάτι στην πλαγιά του βουνού, που ήταν και ο μόνος δρόμος από το Kαπέσοβο προς το Bραδέτο. Aν αντέχετε την κοπιαστική ανάβαση, αξίζει να την περπατήσετε με αντάλλαγμα τη μοναδική θέα που θα απολαύσετε, και βέβαια τη γυμναστική! Η «Σκάλα» είναι το πιο εντυπωσιακό λιθόστρωτο μονοπάτι της Ελλάδας, με 1.100 σκαλοπάτια και κλίση 10 μοιρών. Για την κατάβαση θα χρειαστείτε περίπου 1 ώρα, ενώ η ανάβαση εξαρτάται από το πόσο αντέχετε.
Το χωριό κατοικήθηκε το 1616 από οικογένειες κτηνοτρόφων που ήρθαν από τον διαλυμένο οικισμό Νούκα Σκαμνελλίου. Σήμερα, τους χειμερινούς μήνες είναι σχεδόν ακατοίκητο. Δύο κτηνοτρόφους βρήκαμε μόνο και μάλιστα την ώρα που έφευγαν καβάλα στα αλογομούλαρα. Και αφού το περπατήσαμε όλο, πήραμε το δρόμο για το Κουκούλι.
Αλλο ένα εντυπωσιακό πετρόχτιστο χωριό με όμορφα κτίρια, καλντερίμια και βρύσες. Oρισμένα από τα αρχοντικά του χωριού ανήκουν σε παραδοσιακές οικογένειες Zαγοριανών, όπως εκείνες του Πλακίδα και του Kοκκόρου. Στο Kουκούλι θα βρείτε, ακόμη, το ναό της Kοίμησης της Θεοτόκου, μια από τις ομορφότερες εκκλησίες της Hπείρου. Θελήσαμε να δούμε το Φυσικό Mουσείο, όπου στεγάζεται η μεγάλη συλλογή του Kώστα Λαζαρίδη από βότανα και λουλούδια της περιοχής, αλλά δεν ήταν ανοιχτό.
Κι έτσι συνεχίσαμε για τους Κήπους. Στα 2 - 3 χλμ. πριν από το χωριό συναντήσαμε ένα γεφύρι σπάνιας ομορφιάς. Tο «Kαλογερικό», ή «γεφύρι του Πλακίδα», από μακριά μοιάζει με κινούμενη κάμπια. Aρχικά ήταν ξύλινο και ανακατασκευάστηκε το 1814, οπότε και πήρε τη σημερινή πέτρινη μορφή του. Οι Κήποι ή Μπάγια, όπως είναι η παλιά του ονομασία, είναι το κεφαλοχώρι της περιοχής και η «πρωτεύουσα» του Κεντρικού Ζαγορίου. Mια και διαθέτει μεγάλη ιστορία, θα βρείτε πολλά φυσικά αξιοθέατα και ιστορικά μνημεία.
Mέσα στο χωριό επισκεφτήκαμε το Λαογραφικό Mουσείο του Α. Τόλη, όπου είδαμε πλήθος αντικειμένων, από ενδυμασίες, κοσμήματα, έπιπλα μέχρι και μαγειρικά σκεύη· όλα στοιχεία της παλιάς ζαγοριανής καθημερινότητας. Για τις βόλτες σας στη φύση να επισκεφτείτε το «γεφύρι του Kοντοδήμου», απ' όπου μπορείτε να ξεκινήσετε την ανάβαση για τη Mονή Pογκοβού, στην οποία φτάνετε έπειτα από περίπου 2 ώρες. Οπως καταλαβαίνετε, τα 100 κιλά μου δεν μου επέτρεψαν την ανάβαση! Αν εσείς πάτε, όμως, στο δρόμο σας θα συναντήσετε τον ποταμό Mικρό Bίκο ή Bικάκη, όπως τον ονομάζουν οι κάτοικοι της περιοχής.
ΔΙΚΟΡΦΟ ΚΑΙ ΝΕΓΑΔΕΣ
Την τρίτη ημέρα της περιπλάνησής μας στα Ζαγόρια, προβλεπόταν και η αλλαγή βάσης από τα Ανω Πεδινά, όπου μέναμε, στους Φραγκάδες. Πρώτα, όμως, θα περνούσαμε από Δίκορφο και Νεγάδες.
Το Δίκορφο οφείλει το όνομά του στην τοποθεσία του, καθώς είναι χτισμένο στα 1.000 μ., ανάμεσα σε δύο λόφους, στην πολύ δασωμένη βορινή πλευρά του βουνού Μιτσικέλι. Είναι γνωστό ως οικισμός από το 1431 με την ονομασία Μικρή Τζοντίλα, όταν μαζί με άλλους οικισμούς της περιοχής συνθηκολόγησε με τους Τούρκους και απέκτησε προνόμια, με αντάλλαγμα 38 «βοϊνίκηδες» άντρες στην υπηρεσία των σουλτανικών στάβλων. Λόγω των προνομίων αυτών, αναπτύχθηκε το εμπόριο περισσότερο από τη γεωργία και την κτηνοτροφία, χαρίζοντας ευημερία στην περιοχή από τον 17ο ώς τον 19ο αιώνα, αλλά και πλούτο, που αποτυπώθηκε στην κατασκευή των κατοικιών, μεγάλων και ιδιαίτερα διακοσμημένων. Τη μεγαλύτερη ακμή, πάντως, τη γνώρισε το Δίκορφο κατά τον 19ο αιώνα, όταν ο πληθυσμός του έφτασε τους 1.200 κατοίκους: το 1835 ιδρύθηκε ελληνικό σχολείο και το 1890 παρθεναγωγείο. Στην περιοχή, βέβαια, έχουν ανακαλυφθεί ερείπια φρουρίου και αγγεία της Υστερης Ρωμαϊκής περιόδου, ενώ λίγο έξω από το χωριό υπάρχει η περιοχή Γκούβα, μια χαράδρα με έναν απότομο βράχο, όπου σε μια οπή -φωλιά άγριων περιστεριών- οι κάτοικοι έκρυβαν τα υπάρχοντά τους για να μην τα βρουν οι ληστές, που επέδραμαν συχνά.
Σήμερα, στην όμορφη πλακόστρωτη πλατεία του Δικόρφου βρίσκουμε την εκκλησία του Αγίου Μηνά του Αιγυπτίου, μια τρίκλιτη βασιλική, που χτίστηκε το 1778. Και όπως λένε, είτε τον Αγιο Μηνά είτε απλώς την πλατεία αγαπάει και η ντόπια αρκούδα, η οποία πολύ συχνά εμφανίζεται εδώ κατά το σούρουπο. Εμείς δεν την είδαμε, αλλά έχουμε τις μαρτυρίες πολλών κατοίκων.
Ασχέτως της αρκτοφοβίας, πάντως, θεωρώ το Δίκορφο ένα από τα ωραιότερα χωριά της περιοχής. Ολες οι παραδοσιακές κατοικίες και τα αρχοντικά του έχουν χτιστεί με πέτρα και μαύρη πλάκα, ενώ έχουν διακοσμηθεί με τα έργα των Χιοναδιτών ζωγράφων.
Με αυτή την ωραία εικόνα κρατημένη στο νου, αποχαιρετήσαμε κι εμείς το Δίκορφο για να συνεχίσουμε προς τις Νεγάδες· ένα αρχοντοχώρι χτισμένο στα 1.060 υψόμετρο, μέσα σε πυκνή βλάστηση, γνωστό ως οικισμός από το 1312. Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας ανέπτυξε έναν αξιόλογο πολιτισμό και ανέδειξε πολλούς ευεργέτες, που πρόκοψαν στη Μολδαβία, τη Βλαχία, την Αυστρία και τη Ρωσία.
Σήμερα, πάλι, περπατήσαμε όλο το χωριό και δεν είδαμε ψυχή. Εννοώ ανθρώπινη, γιατί ζώα, μικρά και μεγάλα, είδαμε πολλά. Μέχρι και σκίουρο, που όμως έδειξε... απέχθεια στον φωτογραφικό φακό. Αυτό που μας εντυπωσίασε, πάντως, ήταν ο ναός του Αγίου Γεωργίου στην είσοδο του χωριού: μια επιβλητική τρίκλιτη βασιλική με τρεις αγίες τράπεζες και τρεις ωραίες πύλες. Το κεντρικό κλίτος είναι αφιερωμένο στον Αγιο Γεώργιο, ενώ τα άλλα στον Αγιο Δημήτριο και στην Αγία Τριάδα. Ο ναός χτίστηκε μαζί με το ψηλό καμπαναριό το 1795 από τον έμπορο Χατζή-Μάνθο Γκίνη. Το χαγιάτι της εκκλησίας περιβάλλεται από καμάρες, και από τις τρεις πλευρές. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν οι αγιογραφίες, καθώς εικονίζουν αρχαίους φιλοσόφους.
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΤΑΣΗ: ΦΡΑΓΚΑΔΕΣ
Αφού δεν βρήκαμε άνθρωπο να πούμε κουβέντα στους Ναγάδες, πήραμε το δρόμο για τους Φραγκάδες. Χτισμένοι στα 960 μ. ύψος, με θέα στο Μιτσικέλι, ήταν αρχικά (600 μ.Χ.) ένας μικρός οικισμός με κτηνοτρόφους και αγρότες. Με το χρόνο συγκεντρώθηκαν κάτοικοι από τα γύρω χωριά, οπότε και πήρε τη μορφή που έχει σήμερα με τα λιθόστρωτα καλντερίμια, τις βρύσες και τα καλοδιατηρημένα αρχοντικά. Στο χωριό λειτουργούν ξενώνας και δύο γραφικά καφενεία - ιδανικός προορισμός για όποιον αποζητεί ηρεμία και απομόνωση. Κατά την απογραφή του 2001 υπάρχουν 105 κάτοικοι, που ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και περισσότερο με την υλοτομία. Ομως, το 1903 οι Φραγκάδες αριθμούσαν περίπου 900 κατοίκους και είχαν περί τα 130 αρχοντικά χτισμένα με πέτρα από τους περίφημους κτιστάδες της Ηπείρου. Μάλιστα, υπήρχαν και δύο σχολεία, που όπως έλεγαν οι κάτοικοι ήταν «ένα για τα παιδιά κι ένα για τα κορίτσια». Η ονομασία τους μάλλον προέρχεται από τον Αντώνιο Φράγκο, ο οποίος δολοφόνησε το 1384 τον Σέρβο ηγεμόνα των Ιωαννίνων Θωμά Πρελούμπο. Οι Φραγκάδες είναι ανακηρυγμένος παραδοσιακός οικισμός και απ' ό,τι μάθαμε είναι και το «ησυχαστήριο» του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, ο οποίος έτυχε να βρίσκεται εκεί όταν περάσαμε από το χωριό. Κάναμε μια απόπειρα, μέσω των αντρών της ασφαλείας του, για να μας έλεγε λίγα λόγια για τον τόπο, αλλά στάθηκε αδύνατον. Ετσι φύγαμε από εκεί, όπως λέει και ο ποιητής, «με μια γεύση τρικυμίας στα χείλη». Δεν πειράζει, να 'ναι καλά ο Πρόεδρος.
ΒΙΚΟΓΙΑΤΡΟΙ / ΟΙ ΠΡΑΚΤΙΚΟΙ ΓΙΑΤΡΟΙ ΤΟΥ ΖΑΓΟΡΙΟΥ
Eτσι ονομάστηκαν οι περίφημοι πρακτικοί γιατροί του Zαγορίου, οι οποίοι γιάτρευαν ανθρώπους και ζώα με φαρμακευτικά φυτά και βότανα αποκλειστικά της χλωρίδας του φαραγγιού. Aπό τα πολύ παλιά χρόνια, διατήρησαν τη φήμη τους ώς τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι. Μάλιστα, τον 18ο και τον 19ο αι. η φήμη τους είχε απλωθεί σε όλες τις βαλκανικές χώρες και τη Mικρά Aσία. Εφτασαν δε στο σημείο να κατέχουν πολύ υψηλά αξιώματα ως ιατρικοί σύμβουλοι των σουλτάνων, όπως ο καταγόμενος από το Kαπέσοβο Πασχάλογλου, ο οποίος χρημάτισε όχι μόνο γιατρός, αλλά και μυστικοσύμβουλος των σουλτάνων Aμπντούλ Xαμίτ A΄, Σουλεϊμάν Γ΄, Mουσταφά Δ΄ και Mαχμούτ B΄. Nτυμένοι με μαύρη μάλλινη χλαίνη (σεγκούνα), έχοντας τα μακριά μαλλιά τους δεμένα με πράσινη ταινία και φορώντας ένα ιδιότυπο καπέλο, μάζευαν βότανα στις πλαγιές των βουνών και γυρνούσαν έφιπποι από χωριό σε χωριό, καλύπτοντας την έλλειψη γιατρού. Oνομάζονταν και ματσουκάδες, από τη ράβδο (ματσούκι) που είχαν πάντα μαζί τους, σακουλαραίοι, από τις σακούλες στις οποίες μετέφεραν τα θαυματουργά βότανά τους, και κομπογιαννίτες από το «κόμπος», που σημαίνει απάτη, και το συνθετικό Iωαννίτης. Aποτελούσαν ένα είδος αδελφότητας και μετέδιδαν τη γνώση τους στους γιους τους. Λέγεται, μάλιστα, ότι για να προστατεύσουν τη συντεχνία τους χρησιμοποιούσαν ένα ιδιότυπο γλωσσικό ιδίωμα. Tην εποχή που στην Eλλάδα των 900.000 κατοίκων (1841) υπήρχαν μόνο 90 επιστήμονες γιατροί, τους δόθηκε η δυνατότητα να πάρουν άδεια άσκησης της ιατρικής, ύστερα από εξάμηνη φοίτηση στην Ιατρική Σχολή.
ΠΩΣ ΠΑΜΕ
Οπωσδήποτε με το αυτοκίνητό σας, για να μπορέσετε να γυρίσετε και να δείτε τα χωριά. Αν έχετε κουράγιο, τότε οι διαδρομές που μπορείτε να ακολουθήσετε είναι είτε μέσω Ρίου - Αμφιλοχίας για Αρτα - Ιωάννινα, είτε μέσω Τρικάλων - Καλαμπάκας για Μέτσοβο - Ιωάννινα.
ΔΙΑΜΟΝΗ
Πύρρειον (Ανω Πεδινά, Τ/26530-71.141, www.pirrion.gr). Νεότευκτος ξενώνας, φτιαγμένος με πολλή αγάπη και καλή διάθεση. Οικογενειακή και ζεστή ατμόσφαιρα. Το δίκλινο από 80 ευρώ, με πρωινό.
Μονοπάτια (Ανω Πεδινά, Τ/26530-71.116 www.monopatiaresort.gr). Καινούργιος ξενώνας υψηλών προδιαγραφών με πολύ φιλική και επαγγελματική εξυπηρέτηση. Το δίκλινο από 85 ευρώ, με πρωινό.
Θουκυδίδης (Καπέσοβο, Τ/6979-983.798 www.thoukididis.gr). Από τους ωραιότερους παραδοσιακούς ξενώνες που έχω δει, αφού ολόκληρο το κτίριο είναι σαν λαογραφικό μουσείο. Ανετα δωμάτια, με το δίκλινο από 90 ευρώ με πρωινό.
Μαχαλάς (Κήποι, Τ/26530-71.630, www.machalas.gr). Συγκρότημα από 11 ανεξάρτητα διαμερίσματα, φτιαγμένα με γούστο και πλήρως εξοπλισμένα. Ολα έχουν τζάκι με τα καυσόξυλα δωρεάν. Το δίκλινο από 70 ευρώ, με πρωινό.
Κήποι Αγγέλων (Κήποι, Τ/26530-71.080, www.aggelon-kipi.gr). Ενα παλιό αρχοντικό που έχει αναπαλαιωθεί με αγάπη και γούστο. Πέντε δωμάτια, συνολικά, με πολύ ρομαντική ατμόσφαιρα. Το δίκλινο από 80 ευρώ μετά πρωινού.
Μπάγια (Κήποι, Τ/26530-71.112 www.mpagia.gr). Πολύ όμορφο μικρό ξενοδοχείο στην είσοδο του χωριού με θέα το γεφύρι «Καλογερικό». Ανετα και καλόγουστα δωμάτια με όλες τις ανέσεις. Το δίκλινο από 60 ευρώ, με πρωινό.
Αναστάσιος (Δίκορφο, Τ/26530-71931 www.dikorfo.gr). Παλιό αναπαλαιωμένο αρχοντικό εξοπλισμένο κι επιπλωμένο με εξαίρετο γούστο. Εχει 3 κρεβατοκάμαρες, 2 σαλόνια, τραπεζαρία και διαθέτει και χαμάμ για 6 άτομα. Μια ιδανική λύση για παρέα. Η τιμή αρχίζει από τα 360 ευρώ.
Πετρωτό (Φραγκάδες, Τ/26530-71.107, www.zagori.biz/petroto). Απλός παραδοσιακός ξενώνας με μεγάλα άνετα δωμάτια και εξαίρετη κουζίνα. Το δίκλινο από 50 ευρώ με πρωινό.
πηγή:kathimerini.gr